ចំណុចសំខាន់ៗគួរដឹងជុំវិញដំណើរការដកតំណែងប្រធានាធិបតីដូណាល់ត្រាំ
នៅថ្ងៃអង្គារ ២១ មករា ២០២០នេះ ព្រឹទ្ធសភាអាមេរិកចាប់បើកដំណើរការជំនុំជម្រះ ដកតំណែងលោកប្រធានាធិបតី ដូណាល់ ត្រាំ ក្រោយពីមានការចោទប្រកាន់ផ្លូវការពីសំណាក់រដ្ឋសភា ទៅលើបទល្មើសចំនួនពីរ គឺរំលោភអំណាច និងរារាំងដំណើរការសភា។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាចំណុចសំខាន់ៗ ដែលគួរដឹង ជុំវិញដំណើរការដកតំណែងប្រធានាធិបតី នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖ កែប្រែថ្ងៃទី៖
តើក្នុងករណីណាខ្លះដែលប្រធានាធិបតីអាចត្រូវដកតំណែង?
យោងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាមេរិក ប្រធានាធិបតីអាចត្រូវដកតំណែងនៅក្នុងករណីប្រព្រឹត្តបទល្មើស “ក្បត់ជាតិ ស៊ីសំណូក ឬបទល្មើសតូចធំផ្សេងទៀត (Treason, Bribery, or other high Crimes and Misdemeanors)។ ពាក្យថា “បទល្មើសតូចធំផ្សេងទៀត” (other high Crimes and Misdemeanors) នេះហើយ ដែលមានអត្ថន័យទូលំទូលាយខ្លាំង ហើយដែលនាំឲ្យមានការបកស្រាយផ្សេងៗគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គេកំណត់ថា ការដកតំណែងប្រធានាធិបតីអាចធ្វើទៅបានដោយមិនទាមទារចាំបាច់ថាត្រូវតែមានបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌនោះទេ។
តើការដកតំណែងប្រធានាធិបតីមានដំណើរការយ៉ាងដូចម្តេចខ្លះ?
ការដកតំណែងប្រធានាធិបតីត្រូវឆ្លងកាត់នូវដំណាក់កាលសំខាន់ៗពីរ គឺ រដ្ឋសភាជាអ្នកចោទប្រកាន់ (Impeachment) ចំណែកព្រឹទ្ធសភាជាអ្នកជំនុំជម្រះ (Trial) ដើម្បីសម្រេចដកតំណែងប្រធានាធិបតី។
នៅក្នុងរដ្ឋសភា ការសម្រេចចោទប្រកាន់ប្រធានាធិបតីត្រូវឆ្លងកាត់ការអនុម័តដោយសំឡេងភាគច្រើន។ រដ្ឋសភាអាចស្នើនូវការចោទប្រកាន់លើច្រើនបទល្មើស ហើយក្នុងចំណោមការចោទប្រកាន់អស់ទាំងនេះ ឲ្យតែមានការចោទប្រកាន់ណាមួយត្រូវបានអនុម័តដោយសំឡេងភាគច្រើន សំណុំរឿងនេះនឹងត្រូវបញ្ជូនទៅឲ្យព្រឹទ្ធសភាជំនុំជម្រះ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលដែលព្រឹទ្ធសភាកំពុងជំនុំជម្រះ ប្រធានាធិបតីនៅតែបន្តកាន់តំណែងជាធម្មតា។
ដំណើរការជំនុំជម្រះប្រធានាធិបតីនៅក្នុងព្រឹទ្ធសភាត្រូវធ្វើឡើងនៅក្នុងរូបភាពប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងដំណើរការជំនុំជម្រះរបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌដែរ ដោយប្រធានតុលាការកំពូលដើរតួនាទីជាប្រធានអង្គជំនុំជម្រះ តំណាងរដ្ឋសភាដើរតួនាទីជារដ្ឋអាជ្ញា ចំណែកសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងមូលគឺជាគណៈវិនិច្ឆ័យ។ ដើម្បីអាចសម្រេចដកតំណែងប្រធានាធិបតីបាន ព្រឹទ្ធសភាត្រូវការសំឡេងភាគច្រើនរហូតដល់ទៅ ៦៧សំឡេង ក្នុងចំណោមសមាជិកទាំង១០០រូប។
នីតិវិធីនេះមានន័យថា ការដកតំណែងប្រធានាធិបតីទាមទារជាចាំបាច់ឲ្យមានការឯកភាពគ្នាពីសំណាក់សភាទាំងពីរ ពីព្រោះ នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានកំណត់ថា មានតែរដ្ឋសភាមួយគត់ដែលមានសិទ្ធិផ្តួចផ្តើមគំនិតបើកនីតិវិធីស៊ើបអង្កេត និងអនុម័តលើការចោទប្រកាន់ប្រធានាធិបតីបាន។ បើគ្មានការអនុម័តពីសំណាក់រដ្ឋសភាទេនោះ ព្រឹទ្ធសភាមិនអាចផ្តួចផ្តើមគំនិតដោយខ្លួនឯង ដើម្បីយកប្រធានាធិបតីមកជំនុំជម្រះ ដើម្បីដកតំណែងបាននោះទេ។ ដូចគ្នា ប្រសិនបើរដ្ឋសភាអនុម័តចោទប្រកាន់លើប្រធានាធិបតីរួចហើយ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រឹទ្ធសភាមិនអនុម័តដកតំណែងប្រធានាធិបតីទេនោះ ប្រធានាធិបតីនឹងនៅតែបន្តកាន់តំណែងដូចពីមុនដដែល។
តើកន្លងមកធ្លាប់មានការដកតំណែងប្រធានាធិបតីអាមេរិកដែរឬទេ?
នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអាមេរិក ចាប់តាំងពីបង្កើតឡើងមក មិនធ្លាប់ដែលមានប្រធានាធិបតីរូបណាត្រូវបានដកតំណែងដោយសភានោះទេ។
ដំណើរការដកតំណែងប្រធានាធិបតីធ្លាប់ត្រូវបានបើកធ្វើទៅលើប្រធានាធិបតីចំនួន ៣រូប គឺលោកប៊ីល គ្លីនតុន កាលពីឆ្នាំ១៩៩៨ លោករីឆាត និចសុន កាលពីឆ្នាំ១៩៧៣ និងលោកអ៊ែនឌ្រូ ចនសុន កាលពីឆ្នាំ១៨៦៨។
លោកប៊ីល គ្លីនតុន និងលោកអ៊ែនឌ្រូ ចនសុន ត្រូវបានរដ្ឋសភាបោះឆ្នោតចោទប្រកាន់ (Impeach) ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែមិនត្រូវបានព្រឹទ្ធសភាអនុម័តដកតំណែង។ ចំណែកឯលោករីឆាត និចសុនវិញបានលាឈប់ពីមុខតំណែង នៅឆ្នាំ១៩៧៤ តាំងពីមុនពេលដែលព្រឹទ្ធសភាចាប់ផ្តើមបើកការជំនុំជម្រះលើរូបលោកទៅទៀត។
តើមានដំណើរហេតុអ្វីបានជាលោកដូណាល់ត្រាំត្រូវប្រឈមនឹងការដកតំណែងនៅពេលនេះ? តើហេតុអ្វីបានជាត្រូវទៅជាប់ពាក់ព័ន្ធដល់ប្រទេសអ៊ុយក្រែន?
ការទាមទារឲ្យរដ្ឋសភាបើកការស៊ើបអង្កេតដកតំណែងលោកដូណាល់ ត្រាំ បានកើតមានឡើងតាំងពីក្នុងសំណុំរឿងស៊ើបអង្កេតរបស់រដ្ឋអាជ្ញាពិសេស ទៅលើការជ្រៀតជ្រែករបស់រុស្ស៊ី ទៅក្នុងការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីអាមេរិកឆ្នាំ២០១៦។ ក៏ប៉ុន្តែ រឿងអាស្រូវដែលនាំទៅដល់ការស៊ើបអង្កេតដកតំណែងលោកនៅពេលនេះ គឺទាក់ទងនឹងអ៊ុយក្រែន។
រឿងអាស្រូវទាក់ទងនឹងអ៊ុយក្រែននេះបានចាប់ផ្តើមផ្ទុះឡើង កាលពីខែកញ្ញាឆ្នាំ២០១៩ នៅក្រោយពីមានការលេចធ្លាយព័ត៌មានថា មន្រ្តីចារកិច្ចអាមេរិកមួយរូបដែលមិនបញ្ចេញឈ្មោះបានដាក់ពាក្យបណ្តឹង (តាមភាសាអង់គ្លេសថា wistleblower complaint) ទៅកាន់អគ្គាធិការនៃក្រសួងចារកិច្ច ដើម្បីលើកឡើងពីសកម្មភាពមិនប្រក្រតីរបស់លោកដូណាល់ ត្រាំ នៅក្នុងទំនាក់ទំនងជាមួយអ៊ុយក្រែន ជាពិសេស ទាក់ទងនឹងកិច្ចសន្ទនាតាមទូរស័ព្ទ កាលពីថ្ងៃទី២៥ កក្កដា ២០១៩ រវាងលោកដូណាល់ ត្រាំ និងប្រធានាធិបតីអ៊ុយក្រែន វ៉ូឡូឌីមៀរ ហ្សេឡិនស្គី។
រដ្ឋសភាទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលបញ្ជូនបណ្តឹងរបស់ទីភ្នាក់ងារចារកិច្ចទៅឲ្យគណៈកម្មការសភាទទួលបន្ទុកចារកិច្ច ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាលបដិសេធ។ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៩ លោកស្រី ណានស៊ី ប៉េឡូស៊ី ប្រធានរដ្ឋសភាក៏បានប្រកាសបើកការស៊ើបអង្កេត ដើម្បីឈានទៅដកតំណែងលោកដូណាល់ ត្រាំ។
នៅក្នុងកំណត់ហេតុសង្ខេបនៃកិច្ចសន្ទនាតាមទូរស័ព្ទថ្ងៃទី២៥កក្កដា ដែលលោកដូណាល់ ត្រាំបានអនុញ្ញាតឲ្យចេញផ្សាយជាសាធារណៈ គេឃើញថា នៅក្នុងកិច្ចសន្ទនានោះ លោកដូណាល់ ត្រាំ បានជំរុញឲ្យលោកប្រធានាធិបតីអ៊ុយក្រែនបើកការស៊ើបអង្កេតទៅលើលោកចូ បាយដិន ដែលជាអតីតអនុប្រធានាធិបតី និងជាបេក្ខជនប្រធានាធិបតី ប្រជែងជាមួយលោកដូណាល់ ត្រាំ នៅឆ្នាំ២០២០ខាងមុខ។ លោកដូណាល់ ត្រាំ តែងតែបានអះអាងថា កិច្ចសន្ទនាតាមទូរស័ព្ទនេះ គឺ “ល្អឥតខ្ចោះ”។
តាមរយៈព័ត៌មានដែលលេចធ្លាយតាមបណ្តាញសារព័ត៌មាន ហើយក្រោយមកទៀត ត្រូវបានបញ្ជាក់ដោយឯកសារ និងសក្ខីកម្មនៃមន្រ្តីការទូត គេក៏អាចដឹងផងដែរ នៅក្នុងអំឡុងពេលដែលលោកដូណាល់ ត្រាំ ជំរុញឲ្យប្រធានាធិបតីអ៊ុយក្រែនស៊ើបអង្កេតលើលោកបាយដិននោះ លោកដូណាល់ ត្រាំបានចេញបញ្ជាឲ្យផ្អាកគម្រោងបញ្ជូនជំនួយផ្នែកយោធាទៅឲ្យអ៊ុយក្រែន។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាលោកដូណាល់ ត្រាំ ត្រូវរងនូវការចោទប្រកាន់ថា បានរំលោភអំណាច ដោយយកតំណែងជាប្រធានាធិបតីទៅដាក់សម្ពាធលើមេដឹកនាំបរទេស ឲ្យបើកការស៊ើបអង្កេតលើគូប្រជែងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតី ពោលគឺ ប្រើអំណាចប្រធានាធិបតី ដើម្បីបម្រើផលប្រយោជន៍នយោបាយផ្ទាល់ខ្លួន។
តើដំណើរការដកតំណែងអាចនឹងត្រូវប្រើពេលប៉ុន្មាន?
រដ្ឋធម្មនុញ្ញមិនបានកំណត់ពេលវេលាជាក់លាក់នោះទេ ដោយអ្វីៗអាស្រ័យទៅលើការកំណត់របស់សភា។ តាមរយៈបទពិសោធន៍កន្លង គេសង្កេតឃើញថា ដំណើរការដកតំណែងប្រធានាធិបតីអាចអូសបន្លាយពេលរហូតដល់ទៅរាប់ខែ។ ដំណើរការដកតំណែងលោកអ៊ែនឌ្រូ ចនសុន នៅឆ្នាំ១៨៦៨ មានរយៈពេលជាង៣ខែ (៩៤ថ្ងៃ) ករណីលោករីឆាត និចសុន នៅឆ្នាំ១៩៧៣ មានរយៈពេលជាង ៦ខែ (១៨៤ថ្ងៃ ចាប់ពីពេលសភាបើកការស៊ើបអង្កេត រហូតដល់ថ្ងៃដែលលោកនិចសុនលាឈប់ពីតំណែង) ចំណែកករណីលោកប៊ីល គ្លីនតុន នៅឆ្នាំ១៩៩៨វិញ មានរយៈពេលជាង ៤ខែ (១២៧ថ្ងៃ)។
នៅក្នុងករណីលោកដូណាល់ ត្រាំ នៅពេលនេះ លោកស្រី ណានស៊ី ប៉េឡូស៊ី ធ្លាប់បានលើកឡើងថា ដំណើរការស៊ើបអង្កេតដកតំណែងលោកដូណាល់ ត្រាំ នៅក្នុងកម្រិតរដ្ឋសភា នឹងត្រូវធ្វើឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័ស ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លោកស្រីមិនបានបញ្ជាក់ពីពេលវេលាច្បាស់លាស់នោះទេ។ ថ្នាក់ដឹកនាំរដ្ឋសភាដែលកាន់កាប់ដោយគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យធ្លាប់បានបង្ហើបឲ្យដឹងថា គេគ្រោងនឹងបិទបញ្ចប់ការស៊ើបអង្កេត និងបោះឆ្នោតអនុម័តលើបទចោទប្រកាន់លោកដូណាល់ ត្រាំ នៅអំឡុងបុណ្យណូអែលឆ្នាំ២០១៩។
តើលោកដូណាល់ត្រាំពិតជានឹងអាចត្រូវសភាដកតំណែងដែរឬទេ?
ការចោទប្រកាន់លើលោកដូណាល់ ត្រាំ (Impeachment) វាមិនមែនជារឿងពិបាកនោះទេ សម្រាប់រដ្ឋសភា ដោយសារតែគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមានសំឡេងភាគច្រើន ហើយការអនុម័តចោទប្រកាន់ប្រធានាធិបតី ទាមទារការគាំទ្រត្រឹមសំឡេងភាគច្រើនធម្មតា។ ក៏ប៉ុន្តែ ការជំនុំជម្រះ (Trial) នៅព្រឹទ្ធសភា វាគឺជារឿងផ្សេង។ ដើម្បីអាចដកតំណែងលោកដូណាល់ ត្រាំ គេត្រូវការជាចាំបាច់នូវសំឡេងគាំទ្រពីសំណាក់សមាជិកព្រឹទ្ធសភាយ៉ាងតិច ៦៧រូប។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រឹទ្ធសភាបច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្រោមការកាន់កាប់របស់គណបក្សសាធារណរដ្ឋ ដែលមានសមាជិកចំនួន ៥៣ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមានសមាជិក ៤៥ ចំណែកសមាជិក ២រូបផ្សេងទៀត ជាអ្នកនយោបាយឯករាជ្យគ្មានគណបក្ស។
ដូច្នេះ បើទោះបីជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភាមកពីគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ និងសមាជិកឯករាជ្យ បូកបញ្ចូលគ្នាក៏នៅតែមិនមានសំឡេងគ្រប់គ្រាន់នោះដែរ ដោយគេត្រូវការជាចាំបាច់នូវការគាំទ្រពីសំណាក់សមាជិកព្រឹទ្ធសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឋយ៉ាងតិច ២០រូប ទើបអាច អនុម័តដកតំណែងលោកដូណាល់ ត្រាំ បាន។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាសេណារីយ៉ូ ដែលគេមើលឃើញច្រើនជាងគេ គឺលោកដូណាល់ ត្រាំ ទោះជាត្រូវរដ្ឋសភាចោទប្រកាន់ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រឹទ្ធសភាមិនសម្រេចដកតំណែង ពោលគឺ ដូចគ្នាទៅនឹងករណីលោកប៊ីល គ្លីនតុន ឬក៏លោកអ៊ែនឌ្រូ ចនសុន កាលពីពេលកន្លងមក។
ប្រសិនបើលោកដូណាល់ត្រាំត្រូវដកតំណែង តើនឹងមានអ្វីកើតឡើង?
ប្រសិនបើលោកដូណាល់ ត្រាំ ពិតជាត្រូវសភាដកតំណែងមែន (រដ្ឋសភាចោទប្រកាន់ ហើយព្រឹទ្ធសភាដកតំណែង) លោកអនុប្រធានាធិបតី ម៉ៃខ៍ ផិនស៍ ត្រូវឡើងមកកាន់តំណែងជំនួស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ លោកម៉ៃខ៍ ផិនស៍ ខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក៏មានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងអាស្រូវអ៊ុយក្រែនជាមួយនឹងលោកដូណាល់ ត្រាំដែរ។
ប្រសិនបើលោកដូណាល់ ត្រាំ និងលោកម៉ៃខ៍ ផិនស៍ ត្រូវសភាដកតំណែងទាំងពីររូប តំណែងប្រធានាធិបតីនឹងត្រូវធ្លាក់ទៅលើប្រធានរដ្ឋសភា គឺលោកស្រី ណានស៊ី ប៉េឡូស៊ី ដែលមកពីគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ